आणि जेव्हा तात्पुरत्या कर्मचार्‍यांचा विचार केला जातो तेव्हा परिस्थिती खूपच खराब असते कारण ते पूर्णवेळ कर्मचारी नसतात आणि त्यांना कायमस्वरूपी नोकरी देणारे फायदे आणि सुरक्षितता नसते.
चित्रपट निर्माती आणि अभिनेत्री नंदिता दास यांचा नवीन चित्रपट “झ्विगाटो” एका तात्पुरत्या कामगाराची मानवी कथा सांगते जो सध्याच्या अन्न वितरण प्लॅटफॉर्मवर काम करतो. नंदिताने आयएएनएसला सांगितले की, या चित्रपटाची कल्पना तिच्या संपादक मित्र समीर पाटील यांच्यासोबत वाढती बेरोजगारी आणि टमटम कामाची गुंतागुंत याविषयी चर्चेदरम्यान आली.
चित्रपट निर्मात्याने सांगितले की, “मग आम्ही एका डिलिव्हरी मॅनच्या आयुष्यातील एका दिवसावर लघुपट लिहायला सुरुवात केली. त्यानंतर अॅप्लॉज एंटरटेनमेंटचे सीईओ समीर (नायर), जे त्याची निर्मिती करणार होते, त्यांनी मला चित्रपटात विस्तारित करण्यासाठी प्रोत्साहित केले. ” सुरुवातीला, मला असे वाटले की हा विषय मला पुरेसा विसर्जित करणार नाही, परंतु जसजसा मी त्याचा शोध घेऊ लागलो, तसतसे मी नवीन तंत्रज्ञानाच्या या टक्करच्या मानवी पैलूंकडे आणि कामगारांच्या जीवनाकडे आकर्षित झालो, जे फक्त चाकातील एक कोग आहेत. .”
21 व्या शतकापासून विविध प्रकारच्या फ्रीलान्स नोकर्‍या उदयास आल्याने गिग इकॉनॉमी जवळपास आहे, परंतु साथीच्या रोगासह हाय-स्पीड इंटरनेटच्या आगमनाने ती उशिरा मुख्य प्रवाहात गेली आहे. सारख्या सेवा Zomato (NS:), Swiggy आणि Dunzo मुळे केवळ लोकांना दिलासा मिळाला नाही तर भारताचा GDP देखील मजबूत झाला आहे.
दररोज, असंख्य डिलिव्हरी मुले आणि टॅक्सी ड्रायव्हर्स भारतीय शहरांच्या रस्त्यांवर लोकांना खायला घालतात किंवा त्यांना त्यांच्या मालाची वाहतूक करण्यास मदत करतात. परिस्थिती, खराब हवामान, वाहतूक कोंडी, सण-उत्सव काहीही असो, भारताच्या अनौपचारिक अर्थव्यवस्थेची यंत्रणा सुरळीतपणे चालते.
पण, सूक्ष्म पातळीवर पाहिल्यावर, या यंत्रमागच्या माणसांचे वेगळे चित्र रंगवते आणि यंत्रांप्रमाणेच, मानव स्वतःला थकवतो, लढाईची चिंता, मानसिक ओझे आणि आर्थिक असुरक्षितता रोजच्यारोज.
नंदिता म्हणाल्या: “शेअरिंग इकॉनॉमीच्या वाढीमुळे, चॅप्लिनने ‘मॉडर्न टाइम्स’मध्ये वर्णन केलेला माणूस आणि यंत्र यांच्यातील संघर्ष आता माणूस आणि अल्गोरिदम यांच्यात एक झाला आहे. त्यामुळे ‘झ्विगाटो’ ही जीवनाच्या अथकतेची कथा आहे, परंतु नाही. त्याच्या सकारात्मक बाजूशिवाय.”
“साथीच्या रोगाच्या काळात, ग्राहक, आमच्या स्वतःच्या सोयीसाठी, तात्पुरत्या कामगारांवर अधिकाधिक अवलंबून झाले आहेत आणि त्यांच्या लढ्याबद्दल कमी आणि कमी जागरुक आहेत. कोविड-19 दरम्यान आपण सर्वांनी विचारले आहे आणि क्वचितच आभार मानले आहेत किंवा पात्र आहेत किंवा त्याचे अस्तित्व मान्य केले आहे. ट्रिगर पॉईंट होता, ‘झ्विगाटो’ हा वर्ग, जात आणि लिंग या आमच्या सामान्यीकृत पूर्वग्रहांबद्दल देखील आहे.”
हे सर्व सूक्ष्मपणे चित्रपटात प्रवेश करतात, अदृश्य दृश्यमान बनवतात. आणि, या थीम्स कथनात जोडण्याचे मोठे श्रेय नंदिताने सादर केलेल्या ठोस शोधनिबंधाला जाते. या टीमने चित्रपटावर दोन वर्षे संशोधन केले. मन जितके अधिक प्राथमिक डेटा विस्तृत करेल तितके चांगले परिणाम.
नंदिता पुढे म्हणाली, “चित्रपट सुरू करण्याआधी, मला प्रोत्साहन आणि अल्गोरिदमचे जग माझ्या आघाडीच्या बाईइतकेच कमी समजले. जसजसे मी अधिक खोलात गेलो, तसतसे मी गिग इकॉनॉमिक्सबद्दल जे काही शिकलो त्याबद्दल मी अधिकाधिक मोहित झालो आणि व्यथित झालो. आम्ही वैयक्तिक तथ्ये जाणून घेतली. आणि अनेक सायकलस्वारांच्या मुलाखती घेऊन कथा. त्यांचा संघर्ष, कोंडी, भीती आणि आकांक्षा यांनी मला त्यांचे जग जवळून समजून घेण्यास मदत केली.”
नंदिता आणि तिच्या टीमने फूड डिलिव्हरी कंपन्यांच्या माजी कर्मचाऱ्यांशी आणि आत्मविश्वासाने तसेच फूड डिलिव्हरी अॅप्लिकेशन अॅनालिटिक्स विभागातील वरिष्ठ व्यवस्थापकांशीही बोलले.
“या संभाषणांमुळे आम्हाला अॅपमध्ये होत असलेले बदल आणि त्या बदलांमागील अल्गोरिदम आणि विचार प्रक्रिया समजून घेता आली. हे सर्व चित्रपटात नसले तरी, गिग इकॉनॉमीमध्ये गोष्टी कशा कार्य करतात हे समजून घेणे महत्त्वाचे होते.”, नंदिता म्हणाली.
“मला हे पाहून धक्का बसला की ‘झोन’च्या आकारात एक छोटासा बदल जिथून ऑर्डर येऊ शकतात, आपण सर्वजण क्लिक करू शकणारे अदृश्य बटण त्यांच्यासाठी खूप फरक करते.
“जेवढी डिलिव्हरी होईल तितका सायकलस्वारांना इंधनावर जास्त खर्च करावा लागेल. त्यांना त्यांचा परिसर सोडण्यासाठी गॅस फी मिळते पण परत येण्यासाठी नाही, आणि हे फक्त भारतातच नाही तर जगभरात आहे.”
अशा मानवी कथेसाठी कपिल शर्मासारख्या टीव्ही सुपरस्टारला कास्ट करण्याच्या तिच्या निवडीबद्दल विचारले असता, चित्रपट निर्मात्याने सांगितले की हा निर्णय तिच्या अंतःप्रेरणेने प्रेरित आहे. “कपिलची निवड करणे हे शौर्याचे कृत्य नव्हते, मला तो नैसर्गिक, निःसंदिग्ध आणि प्रामाणिक वाटला. मी त्याचा शो कधीच पाहिला नव्हता, पण मला क्लिपमध्ये दिसले की तो माझ्या पात्रासाठी, मानससाठी खरा आणि योग्य वाटला.”
“मी आवेगाने त्याच्याशी संपर्क साधला, तो या भागासाठी योग्य असेल किंवा तो चित्रपटासाठी तयार असेल हे मला माहीत नव्हते. त्याने लगेच प्रतिसाद दिला. आणि आम्ही पहिल्यांदा भेटलो तेव्हा आम्हाला कळले की आम्हाला एकत्र काम करायचे आहे. मग आम्ही त्यांच्यात अनेक संवाद आणि निबंध होते ज्यामुळे मला खात्री पटली की तो आता वास्तविक जीवनात नाही हे सामान्य माणसाचे उत्तम प्रकारे प्रतिनिधित्व करेल,” नंदिता यांनी IANS ला सांगितले.
त्याने असेही म्हटले की, या प्रकरणात सुपरस्टारसोबत काम करण्यास कोणतीही मर्यादा नव्हती: “चित्रपटात कलाकार अत्यंत निर्णायक असतात. जर पात्रे विश्वासार्ह असतील, तर तेव्हाच प्रेक्षक विश्वासाची झेप घेतात आणि पात्रांसह त्यांच्या प्रवासात प्रवास करतात. .” भूमिका खरोखरच ५० टक्के कलाकारांची आहे. त्यामुळे माझ्यासाठी ही मर्यादा अजिबात नव्हती. आणि कपिलसाठी तो जे काही करत आहे त्यापेक्षा वेगळं करणं हे रोमांचक होतं आणि अजिबात मर्यादित नव्हतं.”
नंदितासाठी, “त्याचा (कपिल) पंजाबीपणा बाहेर आणू न शकणे” ही सर्वात मोठी चिंता होती, परंतु कपिल आव्हानासाठी तयार होता.
त्यांनी पात्राच्या भाषिकतेची काळजी कशी घेतली यावर ते म्हणाले, “मी त्याला झारखंडच्या एका उच्चारात, रांचीमधील एका व्यक्तीने रेकॉर्ड केलेले, योग्य बोलीभाषेत दिलेले सर्व संवाद दिले. तरीही मला उच्चार जास्त उच्चारायचा नव्हता. कपिलने नुसतेच केले नाही तर ओरिएंटल्सपेक्षा खूपच हळू बोलले, त्यांच्या रेसिंग पंजाबीपेक्षा वेगळे.”
नंदिताच्या चित्रपटाचा गाभा सहानुभूती आहे आणि सहानुभूती आपल्याला लहानपणी शिकवली जात नाही हे दुर्दैव आहे असे तिला वाटते.
“आमच्यापैकी काहीजण अधिक सहानुभूतीपूर्ण वातावरणात वाढण्यास पुरेसे भाग्यवान आहोत आणि आपले पालक, मित्र आणि इतरांना सहानुभूती दाखवताना पाहून शिकलो आहोत. आपला समाज अधिक उपभोगवादी आणि व्यक्तिवादी बनत असल्याने, आपण इतरांबद्दल कमी काळजी करू शकतो.” ती म्हणाली.
नंदिताने आशेच्या चिठ्ठीवर स्वाक्षरी केली आणि म्हणाली, “तथापि, मला वाटते की बहुतेक लोक सहानुभूती दाखवू इच्छितात, आणि जेव्हा ते ‘झ्विगाटो’ सारखा चित्रपट पाहतात तेव्हा काहीतरी त्यांना ढवळून टाकते आणि पात्रांबद्दल सहानुभूतीची भावना निर्माण करते. हा प्रतिसाद आहे. मला बर्‍याच प्रमाणात प्राप्त झाले आहे आणि मी ज्या उद्देशाने हा चित्रपट बनवला आहे तो लोकांपर्यंत पोहोचणे हाच आहे हे जाणून माझ्या हृदयाला अधिक आनंद देणारे काहीही नाही.”
“Zwigato” आता थिएटरमध्ये चालू आहे.
–IANOS
aa/kvd/vd